فقه / فقه اقتصاد / سبّ المؤمنین؛ جلسه 1388/07/21

بسم الله الرحمن الرحیم                                                                                                                                            دلائل حرمت صب مومن                                                                                                                                                                                                                                                                                                               پیش­گفتار                                                                                                                                       قبل ازآن­که به ادامه ی روایات خاصه بپردازیم، یک طائفه ی دیگری هم از روایاتی که به طور عام می­تواند دلیل بر بحث باشد، بد نیست اضافه کنیم؛ همان­طور که مستحضر هستید تمسک کردیم برای حرمت صبّ مومن ومسلم به ادله­ی عقل و بعد پنج آیه از قرآن کریم و از قواعد عامه و روایات عامه به روایاتی که بر حرمت اهانت و توهین و تحقیر دلالت می­کرد و روایاتی که دلالت بر حرمت ایزاء می­کرد و روایاتی که دلالت بر حرمت ظلم به مردم می­کرد و البته همه­ی این­ها تام بود، غیر از ایزاء که با بحث ما عموم و خصوص من وجه بود                                                                                      دلیل بر حرمت طعن                                                                                                                                                    علاوه بر این سه طائفه­ی حرمت اهانت و تحقیر و حرمت ایزاء و حرمت ظلم، روایاتی هم با عنوان طعن علی المؤمن داریم که این­هم جزء همان روایات عامه می­شود که روایاتی مثل: طعن علی المؤمن هم در همان ابواب احکام عشرت در باب 159 آمده، همان جلد 8 کتاب حج ابواب احکام عشرت باب 159 که عنوان باب را هم مرحوم حر­آملی این­طور دادند: باب تحریم طعن علی المؤمن و اضمار سوء له، که آن­وقت راجع به این طعن علی المؤمن، طعن همان نیش­زدن و لطمه­زدن به دیگری با زبان است، که این هم روایاتی در این باب دارد که روایاتش را می­بینید که بعضی­ها معتبره مثل روایت اول معتبره، فایّاکم وطعن علی المؤمنین، که این­جا نهی دارد ایّاکم وطعن علی المؤمنین. روایاتی دیگر هم دارد، به هر­حال به روایت طعن هم می­شود تمسک کرد براین­که صبّ قطعا همه­ی موارد صبّ که یک نوع طعن و نیش زدن ولطمه زدن به دیگری است مشمول این روایات هم می­شود.                                                                                                                            اعم بودن عنوان طعن                                                                                                                         طعن گاهی با استحضاء گاهی با همین فحش یا چیز دیگری است، عنوان طعن هم مثل عنوان اهانت است که عنوان اعمی است، که یکی از مصادیقش صبّ می­شود، این­هم حالا می­شود به آن اضافه کرد که البته باز­هم ممکن است یک یا چند عنوان دیگر هم داشته باشیم، ولی این سه چهار عنوان مهم بود، یک: ظلم  دو: اهانت وتحقیر و سه:  طعن ایزاء هست که حالا ایزاء با آن­ها فرق داشت کاملا منطبق نبود ولی بقیه آ­ن­ها دیگر عناوین عامه وجنسی هستند که یک نوعش  صبّ می­باشد، این تکمله­ای بربحث قبل بود، به این ترتیب بحث شد دلیل عقل پنج آیه، چهار گروه روایات عامه که قواعد عمومی بود، بعد از اینها رسیدیم به روایات خاصه، روایاتی که دیگر بحثی نداریم که یک چیز کلی قاعده­ی عمومی بگوید: یکی از مصادیقش  صبّ باشد نه روایاتی که در خصوص صبّ وارد شده که گفتیم روایاتی که درخصوص صبّ وارد  شده در دو جای وسائل آمده، دیروز آدرسشان را دادیم.                                                                                       ادامه­ی روایات خاصه                                                                                                                                  حالا ادامه ی این روایات خاصه، بخشی از این روایات خاصه در باب 158 ابواب احکام عشرت بود همان­طور که دیروز عرض کردیم این­ها را این بخش، بحث دیگر در مکاسب هم هست این روایات یک تعدادی البته آن روایات فحش واین­­ها نیست، ولی این بخش روایات که عنوان صب دارند این­جا آمده که این روایات خاصه تعدادی­اند که همین­طور به ترتیب دراین باب وآن باب ملاحظه می­کنید بعضی عنوان صب دارند و بعضی عنوان فحش و بعضی عناوین دیگر دارند، حالا این روایاتی که ابتداء می­گوئیم که عنوان صب دارند روایت اول که روایت معتبره بود ملاحظه کردید، البته این روایت اول را مرحوم شیخ انصاری از یک نسخه­ای از وسائل نقل کرده که این  با آن­که در اینجا است فرق دارد؛ چون نسخه­ی مشکلداری بوده او به زحمت افتاده، دیگرانی هم به زحمت افتادند که جمله را معنا کنند. 1.روایت اول                                                                                                                             ولی نسخه­ی معتبرش همین است که: و وزره و وزر صاحبه علیه، وزر از خودش و وزر رفیقی که او را به این فحش انداخت، هر دو برمیگردد  به او و این مطلب هم درست است چون او مسبب این بوده که با فحش او دیگری هم به این عداوت فحش افتاده است و مشکلی ندارد، حالا برای برسی بیش­تر بر آن نسخه­ی دیگر انشاء­الله درخود مکاسب هست می­توانید ببینید، این روایت اول بود که دلالت برحرمت داشت، سند هم معتبر بود.                                                                                            2.روایت دوم                                                                                                                                              روایت دوم باب هم باز سند معتبری دارد وبه همین سند هست، عن ابن محبوب عن هشام بن سالم عن ابی بصیر عن ابی جعفر(ع) قال: ان رجلا من تمیم  عطا النبی (ص) و قال اوصنی از قبیله­ی بنی­تمیم کسی آمد و از حضرت درخواست یک نصیحتی کرد، فکان فی ما اوصی، درجمله­ی آن وضمن آن توصیه­های حضرت این بود که لاتصبّ الناس و تکسب العداوة، بعضی نسخ دارند وتکسب العداوة بعضی هم دارند وتکسب العداوة لهم، فرقی نمیکند این روایت هم دارد نهی میکند مردم را صب نکنید چون موجب می­شود که عداوت برای آنها پیدا شود، یعنی در دل آن­ها نسبت به شما دشمنی پیدا شود، صب موجب گسترش عداوت و... می­شود، این روایت هم ازنظر سند معتبره، دلالت هم معتبره،                                       1.2. فرق این روایت باروایت اول                                                                                                             روایت قبلی هم مطلق بود، یتصابان مسلم باشد یا مؤمن باشد، مطلق بود این هم همین­طور است، میگوید: لاتصب الناس، اصلا مطلقه یعنی حتی غیر مسلم را هم میگیرد و فتکسب العداوة لهم که البته این فتکسبوا العداوة لهم قاعدةً دیگر جزء حکمت­ها می­شود چون می­تواند این تکسب العداوة علت باشد و می­تواند حکمت باشد مثل خود آن آیه شریفه که گفتیم دواحتمال دارد که لا تصب الذین یدعون من دون الله فیصب الله عدوا ًوغیر علم می­گفتیم فیصب الله می­تواند حکمت باشد و می­تواند علت باشد، این­جا هم می­فرمایند که نهی دارد، لاتصب الله، بعد می­فرمایند: تکسب العداوة لهم، که دشمنی درمیان مردم رواج پیدا می­کند این اگر علت باشد آن صب­هایی که موجب عداوت نمی­شود، نمیگیرد، ولی اگر حکمت باشد، فقط حکمت است اطلاقش سرجای خودش هست این دو احتمال در بابش هست ولی ظاهرش این است که این نوع چیزهائی که در روایت آمده جزءحِکم حکمه والا صب بما هو صب حرام است نه این­که حالا حکم دائر مدار حکمت باشد و علت باشد در هر حال این هم سند معتبر ودلالتش هم که اینجا نهی است و متعلقش ناس می­باشد.                                                                                    می­بینیم که در اینجا لاتصب الذین الناس، مطلق هم هست، البته ما مواردی داریم که از غیر مومنین­ها وغیر مسلم که گفته می­شود آن­جا مانعی ندارد منتهی آن دلیل خاص میخواد، این مطلق است، این بحث غیر مسلم دراین چیزها ما چون مراجعه کردیم در بحث غیبت آن­جا مفصل بحث شده ما آن­جا بحث عمومی راجع به کل این حقوق غیر مسلمان که انشاءالله در بحث غیبت خواهیم کرد ولی حالا یادمان باشد که اینجا یه اطلاقی هم داریم.                                                                             3.روایت سوم                                                                                                                         روایت سوم: وعن هم الاحمد عن الحسین بن سعیداً فضالة بن ایوب عن عبدالله بن بکیر عن ابی بصیر این هم معتبراست، حالا روایاتی که در روایات خاصه­ی صب غالبا معتبر است الان این روایت هم سند خیلی خوبی دارد که باز این امام باقر نقل میکند که پیغمبر فرمودند: صباب المومن فسوق، صباب همان مصدر صب،  صب یصبُّ صب و صباب هر دو­تا میآید، صب مومن فسوق، نوعی فسق است، وقتاله کفر واکل لحمه معصیة وحرمت ماله کحرمت دمه، که این اکل لحمه معصیه در اینجا منظور غیبته، که آن­وقت می­گویند صبش فسق است، قتالش کفر است، غیبتش معصیت وحرمت مالش مثل حرمت خون او که این­جا صواب المومن فسوق آمده، این­هم دلالتش و سندش معتبر است، دلالتش هم بر حرمت به این است که میگوید: صب المومن فسق وفسق ظهورش در حرمت است، البته ممکن است یک جائی بایک قرینه­ای مثلا فسق درغیر حرمت یک مکروه مؤکد هم به­کار برود ولی اصل ظهور اولیه­اش این است که حرام باشد.                                                                                                                    4.روایت چهارم                                                                                                                               روایت چهارم باز همان است که در چهار روایت این­جا آمده که: علی بن ابراهیم عن ابی النوفلی عن السکونی عن ابی عبدالله (ع) باز امام صادق می-فرمایند که پیغمبر اکرم (ص) فرمود:صباب المومن کالمشرف علی الهلکة کسی که صب مومن می­کند، این مثل کسی است که مشرف بر حرکت در آستانه­ی هلاکت و نابودی است.                                                                                                                         4.الف. روایت چهارم به لحاظ سندی                                                                                                                                   این روایت هم مثل آن روایات یک بحث سندی دارد و یک بحث دلالی، بحث سندی این روایت، اجازه دهید که حالا ما واردش نشویم، چون چند بار گفتیم البته باز هم یک مجال دیگر­ای هم باشد یک مقدار در بعضی نکات اضافه عرض می­کنیم در این سند علی بن ابراهیم عن ابی النوفلی عن السکونی، سند با همین چهار نام، شاید هزار روایت ما داشته باشیم شاید هم بیش­تر و علی بن ابراهیم عن ابی آن دوتای اول باز در صدها روایت داریم، آن عن النوفلی عن السکونی هم باز در صدها روایت داریم، این چهار نفرعلی بن ابراهیم ابی یعنی: ابراهیم بن هاشم علی بن ابراهیم، پدرش ابراهیم بن هاشم نوفلی و سکونی این چهار نفر تک تکشان در خیلی روایات آمده است، دوتائی علی بن ابراهیم وپدرش باز در خیلی روایات آمده است، دوتائی نوفلی عن السکونی باز در خیلی روایات آمده است، چهار تائی هم باز در خیلی روایات آمده است، این چهار تا از آن استوانه­هائی هستند که خیلی حدیث دارند، هر یک از این چهار نفر تک تکشان دهها و صدها روایت دارند دوتائی علی بن ابراهیم عن ابی، باز صدها روایت است، دوتائی نوفلی عن السکونی باز هم صدها روایت است، چهارتائی هم به این شکل است که اینجا آمده است، به همین تسلسل چهارنفری این­هم در خیلی از روایات است، تک تک دوتا دوتا و چهارتائی و لذا این سلسله افرادی هم که در سلسله سند کثیری از روایات است و شاید می­شود تعبیر کرد یکی دو سه هزار روایت وارد شده، روی این­ها علی بن ابراهیم هیچ بحثی نیست، اما آن سه نفر هر کدام یه بحثی دارند، علی بن ابراهیم شخصیت کاملا معتبر وجا افتاده است که همین جا مدفون است و توثیق شده هست و خیلی واضح است، همه هم توثیق کردند، اما پدر ایشان ونوفلی این دوتا محل بحث­اند از این جهت که توثیق خاص ندارند.                                                                                             طرق تصحیح کسانی که توثیق خاص ندارند                                                                                طریق اول                                                                                                                               چگونه می­شود این­هائی که توثیق خاصی ندارند، تصحیحشان کنیم، سه چهار طریق است که سه طریقش الآن ذکر میکنم: یکی این است که بگوئیم این ابراهیم بن هاشم نوفلی هردو در سند تفسیر علی بن ابراهیم آمدند وکسی که اسمش در تفسیر علی بن ابراهیم بیاد، توثیق عام دارد، توضیحش در جای خودش حتما شنیده­اید .                                                                                                             طریق دوم                                                                                                                              راه دوم این است که بگوئیم هردوی این­ها یعنی ابراهیم بن هاشم پدر علی بن ابراهیم ونوفلی در رجال کامل الزیارات قرار گرفتند که این هم توثیق عام است.                                                                          طریق سوم                                                                                                                       راه سوم راهی بود که مرحوم آقای تبریزی میفرمودند که: رجال مشهور برجسته در میان اصحاب، عدم قدح کافی است برای این­که ما اعتماد کنیم، لازم نیست توثیق شده باشند، همین­که شخصیتهائی در این حد از شهرت و با این عظمت قدحی درباره­ی آن­ها وارد نشده است همین کافی است برای این­که آن­ها را بپذیریم. این نظر آقای تبریزی که می فرمودند که این دونفر از باب این­که از اجلاء اصحابند و لم یرد فیه قدحٌ فیعتمد علیهم، این­ هم یک راهی دیگر است. حالا یکی دوراهی دیگر هم وجود دارد که آن­ها هم در جای خودشگفته می­شود.                                                                                                     به هر حال این دونفر با یک شکل توثیق عامی چیزی از این قبیل باید درست شود، ابراهیم بن هاشم ونوفلی توثیق خاص ندارند باید با قاعده­ی عامه­ای این­ها را توثیق کرد، سکونی هم البته توثیق خاص دارد منتهی اشکال سکونی این است که امامی نیست، البته معمولا می­گویند لازم نیست امامی باشد، همین که موثق است برای خبرش کافی است و لذا علی بن ابراهیم وسکونی، علی بن ابراهیم کاملا بی­اشکال است، سکونی هم حالا خیلی مشکلی ندارد؛ چون توثیق خاص دارد و لو آن­که عامی است وغیر امامیه اما آن دو نفر با یکی از آن راه­ها باید اصلاح شوند، این اجمالی از این سند حالا تفصیلهای بیش­تر، گاهی بخشی رو قبلا گفتیم حالا ممکنه بیش­تر هم یه وقت­هائی یه فرصت بهش بپردازیم، این به لحاظ سند و جهت سندی.                                                                                                    4.ب.روایت چهارم به لحاظ دلالی                                                                                                             اما جهت دلالی این روایت برخلاف روایات قبل دردلالاتشان برحرمت ممکن است کمی تحمل باشد چون دارد که صب المومن کالمشرف علی الهلکه می­گوید دشنام دهنده­ی مومن مانند کسی است که در آستانه­ی هلاکت است، اینجا هم کاف دارد می­گوید مثل این هم تازه اگر کاف نبود مشرف علی الهلکه یعنی: در معرض هلاکت، نفرموده که صباب مومن هالکٌ، میگوید: مشرفٌ، مشرف هم نمی­گوید، می­گوید کالمشرف علی الهلکه و لذا با توجه به این­که این­طور تعبیری آمده است واین تعبیر در مکروهات هم خیلی رایج است وهلاکت را اگر نسبت داده بود، مثل فسق هلاکت، یا آن چیزی که دیروز می­گفتیم: عدو خدا یا چی از این قبیل چیزها هر محاربة الله آن­ها خودش اطلاقش ظهور در حرمت داره چون میگوید محاربة اما این نمی­گوید که این­ها هالک است، میگوید: کالمشرک علی الهلکة ولذا چون اسناد قطعی هلاکت به آن نداده است،این ظهور در حرمت نمیتواند داشته باشد، بیش­تر به تنزیه می­خورد البته با حرمت هم قابل جمع است منتهی اگه تنهائی بود، بعید بود بشود  حرمت از او استفاده کنیم ولی این­جا البته چون جائی ادله­ی دیگر دارد به قرینه­ی آن­ها حمل برحرمت می شود باقرینه­ی روایات دیگر این­ را حمل برحرمت می­کنیم، به تنهائی دلالت برحرمت نمی­کند این­هم روایت چهارم.                                                                                                                                 نکته                                                                                                                                      نکته­ی دیگر این است که صباب را اگر ما مبالغه بگیریم آن­وقت ممکن است بگوئیم که مبالغه وتکرر صب در واقع مذمت شده نه اصل او، مگر این­که بگوئیم این صیغه مبالغه نیست یا در این­جاها آن عنوان مبالغه­ای­اش الغاء می­شود که این­هم مصداق دارد.                                                                     5.روایت پنجم                                                                                                                           روایت پنجم این باب حالا از آن طرفش، من کفّ عن اعراض الناس اقاله الله نفسه یوم القیامة، آن بحث کلی دیگری است که زبان وحفظ کردن آن­ها که آن ربطی ندارد، این چهار روایت در اینجاست که عنوان صب در آن آمده بود و دلالت این­ها در مجموع سندها معتبر و در مجموع دلالت این­ها بر حرمت کاملا واضح است و تردیدی هم در آن نیست، صب را معنا کردیم، همان مفهومی که قبلا صحبت شد، بنابراین، علاوه بر آن دلیل عقلی وپنح آیه و چهار گروه قواعد عامه و روایات عامه که حالا سه تا تام بود، این چهار روایت خاصه هم دلالت بر موضوع می­کند با یک دلالت خوب ومناسب واما روایات دیگری که در این جلد نیست، در جلد یازده آمده است، یازده بیست جلدیانی در کتاب جهاد، جلد یازده، کتاب جهاد، ابواب جهاد آمده است،نفس باب هفتاد و یک، در این باب روایاتی  باز آمده است که به طور خاص به بحث ما می­تواند اشاره داشته باشد، آن چهار روایت از آن باب آن­جا بود، در واقع این روایت اول می­شود در شماره که در بیارید، پنجمین روایت از روایات خاصه می­شود، منتهی از پنجم به بعد دیگر عنوان صب نیست، بلکه عنوان فحش است، این روایت اولش که پنجمین روایت در این ترتیب می­شود، این است: محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی عن احمد بن محمد بن عیسی عن بن فضال عن ابی المعصی عن ابی بصیر عن ابی عبدالله (ع) قال: من علامات شرک شیطان الذی لا یشکّ فیه ان یکون فحّاشا لا یباری ما قال ولا ما قیل فیه .                                                                          5.الف.روایت پنجم به لحاظ سندی و دلالی                                                                                                                       در این روایت هم تبعا حالا دوبحث است: یک بحث سندی است که سند معتبر است، این سند خیلی متقن و معتبری است، بحثی نداریم واما از حیث دلالت در این روایت چند نکته ومطلب هست که باید عرض کنیم، یکی خود مفهوم فحش است، این بحثی که این­جا می­کنیم بقیه روایات دیگررا شامل می­شود.                                                                                                                                  5.ب.معانی فحش                                                                                                                           معنای اول ودوم                                                                                                                    فحش در لغت: در اصل لغت فحش به معنای چیز آشکار بوده ، فاحش یعنی: چیز آشکار و روشن، این یک معناست، بعد معنای دومش آمده است در امور قبیحه ای که آشکار است، یعنی امور قبیحه­ی آشکار، یعنی گناهان و اموری که قبح دارد ودر آشکار وعلناً انجام می­شود پس آن آشکاری مطلق معنای اول بود، این آشکاری گناه و آلودگی و قبیح بود  اینم معنای دوم بود.                                       معنای سوم                                                                                                                                    معنای سوم: گاهی آن آشکاری دیگر کنار می­رود، فحش و فحشا یعنی: گناه و معصیت، گاهی هم فحشا وفحش در اصل معصیت بکار میرود و لو آن­که حالا آشکار نباشد، اینم معنای سوم.                       معنای چهارم                                                                                                                               معنای چهارم: این است که گاهی فحش به معنای گناهان بزرگ بکار می­رود؛ چون بزرگ بودن موجب آشکاری هم می­شود،  به گناهان بزرگ می­گویند، البته ولو آن­که آشکار نباشد ولی عظمت گناه موجب می­شود که به نحوی بگوئیم گناه آشکار یعنی فحشاء وفحش بر آن صدق می­کند.                                                                                                                               معنای پنجم                                                                                                                              معنای پنجم:کلام قبیح است که به دیگران گفته می­شود، کلام قبیح که به سخنان زشت وناپسند می­گویند                                                                                                                                    معنای ششم                                                                                                                           معنای ششم: در واقع که به این معنای پنجم که کلام قبیح می­گوئیم این کلام قبیح خصوص صب نیست، یک چیزهای دیگری هم که قبیح است ولو آن­که در آن دشنام نیست، کلمات زشتی میگوید که در آن دشنام نیست، کسی بد نمی­گوید یا اگر هم به کسی بد می­گوید، صب نیست، یک عنوان­های دیگری برآن صادق است مثلا: همزه  طعن است ولی صب نیست آن­ها را میگیرد، معنای ششم این است که فحش به معنای کلام قبیحی باشد که در حقیقت به دیگری گفته می­شود ونسبت بدی که به دیگری داده می­شود نظیر همان معنای صب.                                                                                            این پنج شش­تا معنائی است که برای این فحش می­شود برشمرد. حالا بعضی را به صراحت در لغت گفته اند، بعضی هم جزء تحلیل­ها واستنباط­های ما از لغت است این شش­تا معنائی است که می­شود برای فحش آورد.  کلام قبیح که می­گویند به لحاظ این­که کلام آشکاره  به آن فحش گفته می­شود، فحش البته اصل این­که به سخن گناه آلودفحش وفحشاء گفته شده است، این علتش این است که کلام اصلا چون آشکار است به آن گفته شده است، سرّش همان آشکار بودنش است. دراین روایات این باب قرائن خیلی به وضوح جمع است که آن چهار معنای اول نیست آن ان الله یامر بالعدل والاحسان و ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغد یعدکم به لعلکم تذکرون، فحشاء که بکار می­رود معمولا همان معنی قبلی یعنی گناهان، که گناهان گاهی فحشاء است البته گناهان در واقع جنسی آن ها هم بر او اطلاق می­شود که حالا آن باز خودش یه معنای دیگری می­شود                                                                      این­جا که فحش وفحاش این­ها می­آید، ظاهرش همان معنای پنجم یا ششم است، منتهی این روایات را اگر معنای پنجم بگیریم و بگوئیم فحش و فاحش و فحاش این­ها مقصود کلام قبیح، مطلق کلام قبیح است ولو صب نباشد چون کلام قبیح انواعی دارد یک نوعش صب است، آن­وقت این روایات هم می­شود مثل روایات ظلم، مثل روایات طعن، مثل روایات ایزاءیا اهانت وتحقیر، یعنی می­شود جزء روایات عامه­ای که یک مصداقش صب است،یعنی می­رود تو آن بحث سابق ما، اما اگر معنای ششم بگیریم و بگوئیم فحش که الآن هم ما می­گوئیم خیلی وقت­ها فحش که می­گوئیم یعنی: صب دشنام، یک معنائی که تو فارسی الآن خیلی این رایج است حالا این این را رواج داده و به این معنا اگر بگیریم آن­وقت این جزء روایات خاصه­ی صب می­شود ما الآن این معنای ششم را گرفتیم، در عداد روایات خاصه داریم این­ها را میخوانیم ولی در عین حال احتمال هم دارد که معنای پنجم باشد، یعنی مطلق است، که مطلق کلام قبیح باشد، مثلا: کذب هم می­تواند بگیرد، چیزهائی  این­طوری که دروغ است، افتراء به دیگری، بهتان به دیگری، غیبت به دیگری این­ها را هم میتواند بگیرد. او که باشد آن­وقت عام می­شود که یک مصداقش هم صب است،                                                                                        5. ج. نکاتی بر روایت پنجم                                                                                                      نکته اول                                                                                                                              پس روشن شد که شش هفت معنا برای فحش است که در این­جا آن معانی کلامی­اش مقصود است نه مطلق گناه­ها یا چیزهای دیگر یعنی آن کلام گناه آلود وقبیح، منتهی اگر بگوئیم مطلق کلام آلوده و قبیح هست این روایات در گروه سابق می­رود یعنی جزء قواعد عامة می­شود و گروه عامه­ای که مصادیق متعدد دارد یک مصداقش هم صب می­شود ومی­شود این را آن­جا بیاورند، می­شود هم معنای ششم بگیریم که نه خصوص آن­که وصف واشخاص واوصاف اهانت آمیز که بگوید حمار کلب و...، همین­که معنای صب دارید اگر خصوص معنای ششم بگیریم، آن­وقت دیگر این امر فحش می­شود مساوی با صب ومی­آید در روایات خاص پس این دوتا معنا اگر انتخاب شوند آن­وقت وضع این­ها مشخص می­شود که در گروه روایات عامه هست یا  در خصوص این گروه روایات ویژه و مخصوص صب می­آید و هر یک از این­ها احتمال دارد، گرچه ممکن است قرائنی آدم پیدا کند بر این­که مقصود همان ششم وخصوص صب است ولی از آن طرف هم ممکن است عمومش را داشته باشیم به خصوص در لغت همان کلام قبیح دارد نه صب و لذا شاید همین­طور معنا کنیم، در گروه قبل برود، به هر حال این یک روایت است، این یک نکته هست در این روایت در هر حال دلیل بر بحث ما هست، منتهی بنا بر یک احتمال عام است، این­جا را هم می­گیرد، بنابر یک احتمال مطلق و عام است و این­جا هم مصداقش بنابر احتمال دیگر، نه اصلا در خصوص صب این فرقی نمی­کند، در هر حال صب داخل در فحش هست، این یک نکته در دلالت است.                                                                             نکته دوم                                                                                                                             یک نکته هم این­که دلالت این بر حرمت است، این­هم بعید است یعنی بر اساس اطلاقات دلالت بر حرمت می­کند؛ برای این­که می­گوید:من علامات شرک شیطان، این شرک شیطان همان وشارک فی الاموال والاولاد است که می­گوید: شیطان شریک شما می­شود، در هر چیزی که بگوئیم این­جا شیطان شریک است و دخالت دارد، ظهور اطلاقی­اش حرمت است، البته شرک شیطان تعبیری است که در بعضی از مکروهات هم باز­هم به­کار رفت این نیست که حتما مختص به محرمات باشد، ولی اطلاقش و ظهور اولیه­اش این است که کار حرامی است که شیطان در او دخالت کرد، اگر کسی این اطلاق را نپذیرد و بگوید: زیاد در این مکروهات هم آمده است، ما ادله­ای دیگر باز داریم ولی ظهورش همین است.                                                                                                                              نکته سوم                                                                                                                                    نکته­ی سوم، همان نکته­ای است که آن­جا ما نگفتیم ا ین­جا هم بگزارید ببینیم که «کان یکون فحاشا لا یبالی ما قال و لا ما قیل فیه» این مطلق فحش را نمی­گوید، اولاً: فحاش می­گوید که مبالغه هست و بعد هم می­گوید قید داره لا یبالی ما قال ولا ما قیل فیه آدم بد­زبانی که اصلا لا یبالی است و اصلا غمش نیست که چی بگوید، چی بر او بگویند، هم چیزی می­گوید برای دیگران و هم هرچه به او بگویند، برایش مهم نیست، این فحاش بود وقید بعدی مخصوص مطلق بد زبانی یا صب را نمی­گوید، بلکه یک بد زبان معتاد و بی­غیرت را می­گوید نه مطلق، آن­وقت ممکن است بگوئیم شامل بحث مطلق صب و مطلق فحش نمی­شود. این­هم بحث سوم بود و سوالی که در اینجا وجود دارد که این نکته درست است مگر این که کسی بگوید این نوع روایاتی که مثلا همزه و لمزه می­گوید، مبالغه هست، ولی در اینجا القاء خصوصیت از کثرت می­شود و خود نفس آن مبدا فعلی، مبالغه­اش مبالغه­ی در معصیت است، نه این­که مبالغه­اش معصیت می­شود،این­که او در عرف طلب می شود از این مبالغه­ها و توصیف­ها این نیست که مبالغه موجب معصیت هست، ظاهرش این است که مبالغه­ی در معصیت مذمت شده است یعنی معصیت بودن اصلش هم مفروض است .این هم ممکن این­طور جواب دهیم، ولی به هر­حال این بحث دیگر است که در این­جا است. این هم سه تا مطلب در این روایت بود.                                                به لحاظ فنی و دلالی این روایت می­گوید که فحاشی این­طوری است، حالا اگر کسی «لایبالی ما قیل فیه» فقط هست، ولی فحاش نیست، برای دیگران هم مبالات دارد و چیزی نمی­گوید، فقط راجع به خودش آدم بی­غیرتی است، غصه نمی­خورد، او نمیتواند مشمول این باشد؛ چون این روایت جمعی را می­گوید، مجموع قیود که باشد، مشمول آن است، آن هم چیز خوبی نیست ولی این کاری به آن ندارد                          روایت ششم                                                                                                                                        روایت بعدی این باب: «وعنوا عن احمد عن علی بن حکم عن ابی جمیله یرفع» این مرفوعه هست و سندش مشکل دارد، ولی دلالتش بر حرمت از آن بهتر است. روایت این است: «ان الله یبغض الفاحش المتوحش» خدا فاحش و متوحش را زشت می­دارد                                                                         6. الف. بهتر بودن روایت ششم از روایت پنجم از حیث دلالت                                                                                                                                                                                                                1. این از دو جهت دلالتش بهتر از آن است، یکی این­که: «یبغض» عبور در حرمتش قویتر و 2. این­که فاحش دیگر مبالغه نیست، آن دو اشکالی که آن­جا به ذهن می آمد، از نظر دلالت در این نیست، دلالتش واضح تر است، آن دو شبهه در این دیگر منتفی است اما سند این البته معتبر نیست.                    متوحش در ظاهر دو احتمال در او هست، یکی این که: متوحش که می­گوید، همان تاکید بر آن است، فاحش متوحش یعنی: آن­که فحش می­دهد منتهی با دو بار، یکی این که متوحش یعنی آن­که فحش را شنونده است، فحش می­پذیرد، همان «لا یبالی ما قیل فیه» که روایت بعدی که روایت سوم می­شود: «عن احمد بن محمد عن محمد بن سنان عن بن مسکان عن حسن ثیقل قال: قال ابو عبدالله من الفحش والبذا والصلاة من النفاق» این روایت از نظر سند باز مشکل دارد؛  برای این­که محمد بن سنان بحث­های زیادی راجع به آن شده ولی در مجموع معمولا ایشان را معتبر نمی­دانند والبته راجع به «محمد بن سنان» چند بار مراجعاتی از قدیم داشتند ولی این نظر نهائی را در مورد او هنوز نگفتند ولی به هر حال محل بحث است. آن «حسن ثیقل» الآن یادم نیست که توثیق می­شود یا نمی­شود، مراجعه هم نکردم، باید ببینیم.                                                                                                                     6. ب. روایت  ششم از حیث سند ودلالت                                                                                                   معنای بذاء                                                                                                                           به هر حال این روایت از حیث سند خالی از ضعف نیست و اما از حیث دلالت این­جا دارد «الفحش والبذاء وسلاطه» فحش را معنا کردیم، «بذا» را هم معنا می­کنیم، حالا در روایات دیگر «بذاء و بذء» با ذال بذء،  بذاء اسم فاعلی­اش، هم صفت مشبهه­اش، هم بذیء این از ماده ی بذاء می­آید که بذاء آمده «الکلام القبیح» همان که فحش در معنای پنجم وششم می­آمد رو کلام قبیح، بذاء دیگر خیلی معانی دیگری  ندارد، اصلا بذاء در لغت می­گویند: کلام قبیح بذیء هم کسی که حرف بد می­زند، منتهی بذاء این دو احتمال پنج وشش آن­جا در این هست که بذاء بگوئیم، مطلق کلام قبیح یا مقصود همان صب است که در این معمولا مطلق کلام قبیح آمده است، این بذاء بود.                                                         معنای سلاطه                                                                                                                       بعدش هم «سلاطه» دارد، با «طاء سین» سلاطه از سلط، در لغت یعنی: زبان دراز، کسی که زبان طویلی دارد، آن­وقت این­هم گاهی به مطلق زبان درازی بکار می­رود، گاهی همچون زبان درازی به معصیت کشیده می­شود، یعنی زبان درازی که با زبانش گناه می­کند، زبان را به گناه باز می­کند.                  دیدید که تو فارسی گفته می­شود، توعرف ما، تو جای دیگر یک زنی که مثلا بی­حیا و... باشد میگویند: سلیطه، که اصلش از همین زبان درازی بوده، شاید هم اصل این معنا علتش این باشد که سلط به معنای همان قدرت وسلطه و... می­آید، ولی زبان دراز مثل این­که بر آدم مسلط حاکم بر انسان است زبان بر آدم حاکم است، دیگر آن­وقت زبانی که کنترل نشده باشد این نوعی حاکمیت بر انسان دارد. احتمالا از ائذی اسناء آمده باشد، به هر حال سلاطه هم زبان درازی مطلق یک معنایش هست و زبان درازی به گناه و تباهی وآلودگی که ریشه لغوی­اش در این­جا همین معنای دوم است.                           استماع مثل غیبت و... است، دیگر استماع به صبف یعنی آدم بنشیند در جائی و صب را بشنود، این ممکن است بگوئیم اشکال دارد، حالا باید بحث کنیم، دیگر این آن رو می­گوید.                            این­هم پس مفهوم بذاء و سلاطه هست جهت دیگر هم در دلالت این روایت این است که می­فرماید این­ها از نفاق، این­هم ظاهرش حرمت است، آن­وقت که می­گوید: نفاق یعنی یک چیز بدی است دیگر بدی هم بنابر اطلاقی­اش  حرمت است، البته این­ها همه ظهور اطلاقی حرمت را دارد، پس روایت دو و سه این باب سندش اشکال داشت ولی دلالتاش خوب بود.                                                                  روایت بعدی چهارم است، که: «عن احمد بن محمد عن علی بن نومان عن امر بن شمر عن جابر عن ابی جعفر(ع) قال: قال رسول الله (ص) ان الله یبغض الفاحش البذیء  السائل الملحف» این­جا سندش هم معتبراست و دلالتش هم خوب است، «ان الله یبغض الفاحش البذیء بذیء» با «فاحش» دراین­جا تقریبا یکی است، دیگر بد زبان و این­ها است و «السائل الملحف» آن کسی است که گدائی است که اصرار می­کند برای این­که چیزی بگیرد، ظاهرا مقصود آن است، البته این دوتا مطلب است، یکی: این­که فاحش بذیء که مربوط به زبان است، یکی هم سائل ملحف است که یک مطلب دیگری است، جمعش مقصود نیست، بلکه جدا جدا مقصود است و ظاهرش هم بغض و حرمت است، البته در «سائل ملحف» ممکن است قرائن و دلائل ویژه­ای داشته باشیم که آن مکرواست نه حرام؛ آن دلیل دارد .                                         سیاق در این­جاها قرینه نیست، آن ظهور اطلاقی را می­گیریم و هر موردی که قرینه­ی خاصه دارد از آن او را بیرون میبریم، سیاق را  قرینه نیست وکم له من نظیر، که در یک سیاق آمده است، ظهورش هم حرمت است، حالا دو تا سه تا یکی موردش هم باید قرینه ویژه و خاصه­ای حمل بر کراهت شده این فراوان داریم.                                                                                                                     روایت پنجم                                                                                                                                روایت پنجم «و عن علی بن ابراهیم عن ابی عن بن عمیر عن بن اوذینه عن زراره» ، روایت چهارم معتبر بود، روایت پنجم از نظر سند معتبراست «عن ابی جعفرقال: قال رسول الله (ص) لعایشه: یا عایشه ان الفحش لو کان مثالا لکان مثال سوء» به عایشه می­گوید: اگر فحش و بدزبانی تجسم پیدا کرد و صورت پیدا می­کرد، یک صورت زشتی بود، صورت این اگر تجسم پیدا کند تجسم بدی است، که این در قیامت این تجسم پیدا می­شود و به یک صورت زشتی مهشور می­شود. روایت معتبر است، دلالتش هم تجسم بد  برای گناه است، بیش­تر مناسب است، گرچه حالا مکروهات هم ممکن است تجسم بد داشته باشد، این­ها همه ظهور اطلاقی دارد.                                                                       روایت ششم                                                                                                                        روایت ششم از حیث سند و دلالت                                                                                         وروایت بعدی ششم است، که «و عن الحسین بن محمد عن مهلی بن محمد عن احمد بن محمد عن بعض رجال» این روایت مرسل و ضعیف هست و حال «قال» این­جا دو اشکال دارد، یک دو سه اشکال دارد، هم تو رواتش افراد ضعیف­اند، هم مرسله هست و هم این­که دارد «قال قال» چه کسی گفت مضمره هست معلوم نیست کی می­گوید، در روایت هم رجال ضعیفی در سندش می­باشند، هم مرسله­اند و هم مضمره، البته مضمره در مثل مضمره­ی زراره و محمد بن مسلم و... رجال بزرگ و صحابه ی بزرگ، وقتی که مضمره باشد که بگوید «قال» و این­که فاعلش کی بود، این­جا می­گویند جلالت و شانشان اقتضاء می­کند که دارد از امامی نقل می­کند ولی این­جا معلوم نیست کی نقل کرده است، این­ها از اجلاء نیست که آدم اعتماد کند و بگوید «قال» او یعنی «قال صادق، قال باقر(ع)» و لذا این روایت همان «مهلی بن محمد و ...» غیر موثق است، هم بعضی رجال دارد که مرسله هست، دو سوم هم مضمره­ای است که قرینه­ای نیست که بگوئیم گوینده­ی آن سخن امام است، قرینه هم این است که آن راوی، راوی برجسته­ای باشد که آدم مطمئن است که او از غیر امام نقل نمی­کند، این روایت هم این است که «من فحشا علی اخیه مسلم نزع الله من برکته الرزق و وکله الی نفسه و افسد علیهم معیشته» کسی که بر برادر مسلمانش، این­جا مسلم هم دارد که اگر بد زبانی کند یا دشنام دهد، بنابرآن دو احتمال خدا برکت روزی­اش را می­گیرد، او را به خودش واگذار می­کند و معیشتش را بر او فاسد می­کند، یعنی زندگی­اش را چنین می­کند، این روایت «وکله علی نفسه» ممکن است اگر آن برکت رزق و افضل معیشت است از همان جائی است که می­گفتیم یک نهی نیست ولی عواقب دنیوی برای یک کاری ذکر می­کند، ذکر عواقب دنیوی این دلالت بر حرمت نمی­کند که بگوید این آثار بد دنیائی برای یک عملی است نهی نکند، بگوید اثرهای بد دارد گفتیم ممکن است این دلالت بر حرمت نکند، اما آن «وکله علی نفسه» اگر «وکل علی نفسه» دنیائی باشد، همین حکم رو دارد ولی اگر اخروی باشد یا مطلق باشد، آن­وقت دلالتش ممکن است بگوئیم دلالت بر حرمت می­کند، گرچه حالا در مکروهات می­شود بگوئیم که این موجب می­شود که به خودش واگذارش کند، حالا  این با نظر به حرمتش خیلی قوی نیست، حداکثر این است که یک کراهتی از او بیرون بیاد، این باب و بعضی باب روایات، باب هفتاد و دو، که «تحریم البذاء» است ،ببینیم. انشاءالله در یک جلسه ی دیگر ما بحث صب را تمام می­کنیم، شنبه انشاءالله. وصلی الله علی محمد وآله.