بسم الله الرحمن الرحيم

مقدمه

بحث جدیدی به ترتیب کتاب مکاسب محرمه شیخ که بنا به شروع آن داریم، بحث سب است که در فارسی از آن تعبیر به فحش و دشنام می‌کنیم. قبل از شروع بحث نکاتی را در این زمینه بیان می‌کنیم.

جایگاه بحث سب در مکاسب

این بحث در کتب فقها مطرح‌شده و به تبع آن مرحوم شیخ هم آن را در کتاب خویش مطرح کرده است که البته مطرح کردن این بحث در مکاسب یا از باب استطراد است که همان‌طور که یک سری محرماتی که در این کتاب مطرح شده است این بحث هم مطرح شده است و یا اینکه از این حیث است که ممکن است افرادی در جامعه واقعاً برای این کار استیجار شوند تا بدین‌وسیله افراد دیگری را تخریب کنند که البته این مطلب در زمان ما غیرمتعارف نیست و به همین مناسبت در مکاسب محرمه مطرح شده است.

قبح عقلی سب

این مطلب و حرمت سب که هم در قرآن و هم در روایات مطرح شده است،از امور عقلی و عقلایی است و قبح عقلی و عقلایی آن واضح است.

معنای لغوی سب

 معادل واژه سب در فارسی دشنام و فحش است و کتب لغت عربی گاهی به شتم معنا شده است گاهی به شتم الوجیع معنا شده است و گاهی به اسناد منقصتی به دیگران البته مرحوم شیخ از حیث لغوی بحث چندانی درباره سب نکرده است و معنای آن را احاله به عرف داده است و اجمالاً معنای سب این است که سب اسناد نقصی است به دیگران منتها نه هر نوع اسناد نقص بلکه اسناد نقصی است که بارز و برجسته باشد.

جایگاه بحث سب به نظر استاد: باب فقه علاقات و روابط میان فردی

هرچند ما بحث سب را به تبع فقها در مکاسب محرمه مطرح کردیم و تناسبی با این باب دارد اما مناسب بود این بحث که در فقه روابط اجتماعی و روابط میان افراد متصور است و مناسب بود بابی به همین عنوان مطرح شود و در مورد روابط میان افراد جامعه انواع علاقات و روابط متصور است که هر کدام متصف به یکی از احکام خمسه می‌شود و مناسب بود سب و یا عناوین دیگری مانند سلام، غیبت، تهمت، استهزا که هر کدام استطرادا در یکی از ابواب فقهی بحث شده است در این باب مطرح شود. که احادیث مربوط به این باب در کتاب وسایل الشیعه در ذیل کتاب الحج در ابواب احکام العشره در صد و شش باب و یا در ابواب فعل المعروف و در اصول کافی در باب ایمان و کفر در باب صفت مؤمنین مطرح شده است و در کتب فقهی هم در کتاب امر به معروف و نهی از منکر بحث شده است البته در کتب و مباحث اخلاقی هم از زاویه دید اخلاقی به این مباحث پرداخته شده است که از همان دید اخلاقی هم بحث جامع و کاملی نشده است.

 مباحث قابل‌طرح در این باب و قالب آن

چارچوب و تبویب بندی این باب جدیدی که مطرح کردیم این‌گونه است که ما در روابط میان افراد چه مسلمان باشند یا غیرمسلمان و چه از بستگان باشند و یا غیر آن که احکامش متفاوت است یک سری موارد سلبی داریم که تقسیم به حرام و مکروه می‌شود و یک سری مسایل ایجابی که واجبات و مستحبات را در بر می‌گیرد و در این چارچوب کلی بحث حفظ کرامت و آبرو و شخصیت انسان‌ها مطرح می‌شود و هر چه این کرامت و عزت را خدشه دارد کند مانند سب، استهزا، غیبت، تهمت، طعن، لعن،تتبع عثرات المسلمین و عوراته، اذلال دیگران، تحقیر دیگران و یا اشاعه سر مؤمن و یا عناوین دیگری که در این باب و در این چارچوب قابل‌طرح است و از سوی دیگر مواردی که باعث حفظ کرامت و عزت انسان می‌شود قابل‌طرح است.

چند عنوان از عناوین وارده در روایات   

برای نمونه به چند عنوان از این را که در کتاب وسایل الشیعه آمده است، اشاره می‌کنیم

144- بَابُ تَحْرِيمِ هَجْرِ الْمُؤْمِنِ بِغَيْرِ مُوجِبٍ وَ كَرَاهَتِهِ بَعْدَ الثَّلَاثِ مَعَهُ وَ اسْتِحْبَابِ الْمُسَابَقَةِ إِلَى الصِّلَة

145- بَابُ تَحْرِيمِ إِيذَاءِ الْمُؤْمِن‏

147- بَابُ تَحْرِيمِ إِذْلَالِ الْمُؤْمِنِ وَ احْتِقَارِه

148- بَابُ تَحْرِيمِ الِاسْتِخْفَافِ بِالْمُؤْمِن‏

149- بَابُ تَحْرِيمِ قَطِيعَةِ الْأَرْحَام

150- بَابُ تَحْرِيمِ إِحْصَاءِ عَثَرَاتِ الْمُؤْمِنِ وَ عَوْرَاتِهِ لِأَجْلِ تَعْيِيرِهِ بِهَا

151- بَابُ تَحْرِيمِ تَعْيِيرِ الْمُؤْمِنِ وَ تَأْنِيبِه‏

 152- بَابُ تَحْرِيمِ اغْتِيَابِ الْمُؤْمِنِ وَ لَوْ كَانَ صِدْقا

153- بَابُ تَحْرِيمِ الْبُهْتَانِ عَلَى الْمُؤْمِنِ وَ الْمُؤْمِنَة

153- بَابُ تَحْرِيمِ الْبُهْتَانِ عَلَى الْمُؤْمِنِ وَ الْمُؤْمِنَة

 158- بَابُ تَحْرِيمِ سَبِّ الْمُؤْمِنِ وَ عِرْضِهِ وَ مَالِهِ وَ دَمِه

159- بَابُ تَحْرِيمِ الطَّعْنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ وَ إِضْمَارِ السُّوءِ لَه

160- بَابُ تَحْرِيمِ لَعْنِ غَيْرِ الْمُسْتَحِق‏

161- بَابُ تَحْرِيمِ تُهَمَةِ الْمُؤْمِنِ وَ سُوءِ الظَّنِّ بِه