خطبه اول
اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم نحمده علی ما کان و نستعینه من امرنا علی ما یکون و نؤمن به و نتوکل علیه و نستغره و نستهدیه و نعوذ به من شرور انفسنا و سیئات اعمالنا و نصلی و نسلم علی سیدنا و نبینا العبد المؤید و را الرسول المسدد المصطفی الأمجد ابی القاسم محمد و علی آله الاطیبین الاطهرین سیما بقیة الله فی الارضین. اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»[1]عِبادَالله اُوصیَکُم وَ نَفسیِ بِتَقوَی اللّه وَ مُلازِمَة اَمرِه وَ مُجانِبَة نَهیِه وَ تَجَهَّزوا رَحِمَکم اللّه، فَقَد نُودِیَ فیکُم بِالرَّحیل وَ تَزَوَّدوا فَإِنَّ خَیرَ الزّاد التقوی.
همه شما و خودم را به تقوا و پارسایی و عمل به دستورات الهی را سفارش میکنم. امیدوارم خداوند درهای رحمت خود را به روی ما بگشاید و شایسته نیل به قلههای رفیع لیلة القدر قرار دهد.
حق‌الله و حق‌الناس
دستورات فقهی و اخلاقی اسلام به چهار بخش تقسیم میشود و دو قسمت مهم آن عبارت است از حق‌الله و حق‌الناس. یعنی وظایفی که در برابر خداوند و در برابر انسان‌های دیگر داریم. ماه رمضان دو بعد دارد. یک بعد، حقوق الله است، نماز و روزه و مناجات و دعا و... که سفارش اکید شده است. قسم دیگر وظایف اجتماعی و در برابر دیگران داریم. به همین دلیل ماه رمضان هم بهار قرآن و عبادت است و هم بهار نیازمندان و فقرا به شمار آمده است.
روایات در تشویق به رعایت حق‌الناس
در باب حقوق الناس قبل از محورهای آن را فهرست‌وار عرض کنم، به بعضی از روایات در اهمیت آن نقل میکنم. در روایتی نقل‌شده است، امام صادق (ع) فرمودند: «مَاعُبِدَاللَّهُبِشَيْءٍأَفْضَلَمِنْاداحَقِّالْمُؤْمِنِفَقَالَإِنَّالْمُؤْمِنَأَفْضَلُحَقّاًمِنَالْكَعْبَة»[2] خداوند به عملی مانند ادای حق مؤمنان، عبادت نشده است. یعنی ادای حقوق الناس یک عبادت برتر است. در روایت دیگر نقل‌شده است که ابان ابن تغلب که از محدثان و اصحاب بزرگ است از امام صادق سؤال کرد: حق مؤمن بر مؤمن دیگر چیست و چه ارزشی دارد؟ امام فرمود:«حَقُّ الْمُؤْمِنِ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِكَ، لَوْ حَدَّثْتُكُمْ بِهِ لَكَفَرْتُم»[3] حق مؤمن فراتر از آنی است که تو تصور میکنی و اگر من بخواهم همه حقوق مسلمانان را بر یکدیگر برای تو تشریح کنم، شما کافر میشدید. یعنی درک و تحمل آن را یا نداشتید یا نمیتوانستید زیر بار حق بروید. این جمله بسیار بلندی درباره‌ی حقوق دیگران است. همه این‌ها در ماه مبارک برتری دارد. در روایت دیگری از امام حسن عسگری (ع) نقل‌شده است: «أَعْرَفُالنَّاسِبِحُقُوقِإِخْوَانِهِ،وَأَشَدُّهُمْقَضَاءًلَهَا،أَعْظَمُهُمْعِنْدَاللَّه»[4]آشناترین مردم به‌حقوق دیگران به خود و کسی که به بهترین وجه به‌حقوق دیگران عمل میکند،بالاترین رتبه را احراز کرده است.
چهارمین روایت را اوان ابن تغلب میگوید: روزی در حال طواف بودم، در آن حال کسی خواستهای از من مطالبه کرد، امام صادق (ع) هم با من در حال طواف بودند. حضرت اشاره کردند که با توکار دارند. عرض کردم طواف را قطع کنم؟ ایشان فرمود: قطع کن و تقاضای یک مسلمان از خودت را پاسخ بده. این اهمیت پاسخ به‌حقوق دیگران حتی غیر الزامی است. این چهار روایتی که تشویق به‌حق‌الناس را میکرد.
روایات در هشدار به عدم رعایت حق‌الناس
گروه دومی از آیات و روایت نسبت به عدم رعایت حقوق الناس هشدار دادند. در یک روایت از امام صادق (ع) است: حقوق اجتماعی را حضرت تبیین میکنند و بعد میفرمایند: «إِنْضَيَّعَمِنْهَاشَيْئاًخَرَجَمِنْوِلَايَةِاللَّهِوَطَاعَتِهِوَلَمْيَكُنْلِلَّهِفِيهِمِنْنَصِيب»[5]کسی که حق مردم را ضایع کند از اطاعت و ولایت خدا بیرون رفته است و خدا به او بهرهای نخواهد داد. در روایت دوم آمده است: کسی که حقوق برادران دینی خود را زیر پا گذارد و حق آنها را ادا نکند: «انْمَاثَالْإِيمَانُمِنْقَلْبِهِكَمَايَنْمَاثُالْمِلْحُفِيالْمَاءِ»[6]ایمان در دل او آب میشود همان‌طور که نمک در آب حل میشود. در روایت سوم آمده است: «حَقَّ الْمُؤْمِنِ أَقَامَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ خَمْسَمِائَةِ عَامٍ عَلَى رِجْلَيْهِ حَتَّى يَسِيلَ مِنْ عَرَقِهِ أَوْدِيَة»[7]کسی که حق مردم را زیر پا بگذارد، خداوند روز قیامت او را 500 سال برپا و معطل نگهمیدارد و از عرق او رودها جاری میشود و چهل سال او را توبیخ میکند و بعد او را به جهنم میاندازد. این آثار ضایع کردن حق دیگران در قیامت است. در روایت چهارم از حضرت محمد (ص) نقل میکنند: کسی از شما حق دیگران را ضایع میکند، بدانید خداوند همان شخص را میفرستد تا آن حق را از او مطالبه نماید. در روایت دیگری دارد: حقوق مردم مقدمه حقوق الله است.
گره خوردن حق‌الناس در اعمال
عجیبتر روایتی است که میفرماید: کسی که حق دیگری را غصب میکند، خداوند همه اعمالش را متوقف میکند تا این غصب را جبران کند. یعنی تمام اعمال روزه و نماز و عبادات او بی‌ارزش میشود تا آن غصب را جبران کند. به‌گونه‌ای همه عبادات و ارزشهای اخلاقی یک فرد به رعایت حقوق دیگران گره میخورد. این مقوله در ماه رمضان ارزشمندتر میشود. هرکس در ماه رمضان به‌حق پدر و مادر و دوستان و همکار و ارباب‌رجوع توجه کند، ارزش آن فوق حد تصور است و کسی که به وظایف خود در قبال دیگران عمل نکرد، پیامدهای منفی آن در ماه رمضان چند برابر میشود.
مراتب حق‌الناس
این روایات باید ما را بیدار کند و در کنار توجهات قلبی به حضرت حق، امتداد عبادت در زندگی اجتماعی و خانوادگی تأثیر گذارد. حق‌الناس مراتبی دارد: مراتب فردی و مراتب عمومی. گاهی فرد حق یک نفر را زیر پا میگذارد، اما گاهی یک مسئول در بیت‌المال، مدیون جمعی از افراد میشود. لذا باید کسانی که کار اداری میکنند و سروکار با اموال تمام جامعه دارند، توجه کنند. برای جامعه اسلامی بسیار ناپسند است که فرهنگ تضییع حق‌الناس رواج یابد و در سطح عمومی وارد شود. بزرگ‌ترین آسیب جامعه، فرهنگ حق‌الناس در محیط اداری، عمومی و ... از بین برود. رعایت امکانات عمومی، حق‌الناس است. فرهنگ زیر پا گذاشتن حق دیگران، دامن‌گیر همه جامعه میشود بنابراین رعایت حق‌الناس باید فرهنگ شود.
دوازده محور حق‌الناس به استناد بر آیات و روایات
به استناد بر آیات و روایات، دوازده محور مهم حق‌الناس را ذکر میکنم.
1. جان و حیات دیگران.
2. سلامت روحی و جسمی دیگران
3. امنیت دیگران
4. آزادی دیگران در حدود مشروط و شرعی
5. شخصیت و کرامت و آبروی دیگران
6. حفظ حریم خانواده شخص
7. اموال مردم
8. پیمانها و وعدهها
9. امانات مردم
10. اسرار مردم
11. رفاه و آسایش دیگران
12. حق معنوی و فرهنگی مردم
عناوین ریز این محورها بیش از صد عنوان در روایات آمده است. آنچه که باید اینجا ذکر کنیم این است که مراکز فرهنگی و دینی ما، بخشی از منابع خود را بر رعایت حق‌الناس و به‌ویژه حقوق عمومی قرار دهند. از خداوند متعال میخواهیم که این ماه را ماه پیشرفت اخلاقی و آشنایی بیشتر با معارف دین و فرهنگ‌سازی برای رعایت حق‌الناس قرار بدهد.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَالْعَصْر، إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ، إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ»[8]
خطبه دوم
اعوذ باللّه السمیع العلیم من الشیطان الرجیم بسم اللّه الرحمن الرحیم «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کنَّا لِنَهْتَدِی لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللّه[9]»؛ ثم الصلاة و السلام علی سَیِّدِنَا وَ نَبِیِّنَا أَبِی الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ و علی امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب و علی صدیقة الطاهرة فاطمة الزهراء و علی الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنة و علی ائمة المسلمین علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و الخلف القائم المنتظر (عج)، حججک علی عبادک و أمنائک فی بلادک، ساسة العباد و ارکان البلاد و ابواب الایمان و امناء الرحمان و سلالة النبیین و صفوة المرسلین. اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»[10]عِبادَالله اُوصیَکُم وَ نَفسیِ بِتَقوَی اللّه وَ مُلازِمَة اَمرِه وَ مُجانِبَة نَهیِه وَ تَجَهَّزوا رَحِمَکم اللّه، فَقَد نُودِیَ فیکُم بِالرَّحیل وَ تَزَوَّدوا فَإِنَّ خَیرَ الزّاد التقوی.
خطبه حضرت علی (ع) در باب دنیا
همه شما و خودم را به پارسایی و تقوا در این ماه توصیه میکنم. امیرالمؤمنین (ع) در خطبه 114 فرمودند: بشتابید به سوی کارهای نیک و آرزوهای خود را تکذیب کنید و زیر پا بگذارید و نگاهی به مرگ و اجل خود بیندازید. دنیا جای تغیّر است،نشانه فنای دنیا این است که دنیا تیرهای بلای خود را به سوی شما رها کرده است، تیرهایی که خطا نمیکند. انسان‌های نجات‌یافته را با هلاکت و مهلکهها تعقیب میکند. چه فراوان‌اند، خورندگان و آشامینندگانی که سیر نمیشوند و فرشته مرگ حین خوردن جان آنها را میگیرد.. نشانه سختی دنیا این است که انسانها جمع میکنند آنچه که نمیتوانند بخورند. بنا میکنند، ساختمانهایی که نمیتوانند در آن ساکن شوند. بعد به سمت خدا میروند درحالی‌که مالی حمل نکرده‌اند و بنایی را به آن عالم منتقل نکرده‌اند. از تحوّلات دنیا این است که شما چقدر انسان‌های ضعیفی را میبینید که در قیامت بسیار بزرگاند و چه بزرگانی را میبینید که در قیامت نیازمند ترحّماند. همه نعم دنیا لغزان و فناپذیر است. از عبرتهای دنیا این است که انسان در آستانه رسیدن به آمال خود، اجل جان او را میگیرد. خداوند بزرگ، پاک و منزّه است. چقدر سیرابی این دنیا اندک است، سایهها و آرامش این دنیا بسیار اندک است. منزّه است خداوند، چقدر زندگان به مرگ نزدیکاند و چقدر مردگان از زندگی دنیا دورند. هیچ‌چیزی بدتر از عقاب بدی بر بدی، نیست و هیچ خوبی‌ای، بهتر از ثواب خوبی بر خوبی نیست. همه نعمتهای دنیا، شنیدن آن بیش از دیدن آن ارزش دارد و هر آنچه که از آخرت بگوییم، دیدن آن فوق آن چیزی ایست که الآن میگوییم، پس به هوش باشید،«اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»[11]ماه رمضان، ماهی است که فرهنگ تقوا و رعایت حق خدا و دیگران در آن رعایت شود. امیدوارم همه ما در گام برداشتن مسیر روحانی رمضانی قرین توفیقات الهی قرار بگیریم.
تسلیت وفات حضرت خدیجه (س) بانوی بزرگ اسلام
وفات یار فداکار پیامبر خدا (ص)، بانوی سرافراز اسلام، حضرت خدیجه کبرا (س) را تسلیت عرض میکنم. بانویی که عایشه میگوید: هرگاه نام او بر زبان رسول خدا (ص) جاری میشد، با شور و شوق از او یاد میکردند و میفرمود: کجا مانند خدیجه، پیدا میشود. کدام زن فداکاری است که همه اموال و آسایش خود را مصروف پربار کردن درخت اسلام کند. در تنگناها و سختیهای مسلمانان در شعب ابی‌طالب مقاومت کند. خدیجه (س) الگوی پاکی و ایثار و مقاومت در برابر تحریمها و حصارهاست. این زن الگوی دختران وزنان بزرگوار ماست. این زن شایسته پرورش حضرت زهرا (س) بود. صلواتی بر محمد و آل محمد (ص)، بر روح پاک این بانوی بزرگ اسلام هدیه میکنیم. میلاد امام حسن مجتبی (ع) در نیمه ماه رمضان، تحفهای مبارک است که تبریک عرض میکنم. بعد از عرض ادب به محضر این دو بزرگوار، صحبت در مورد چند نکته لازم است.
پیامدهای اعتیاد در جامعه
آمارها میگوید، حدود یک‌میلیون معتاد در کشور داریم. آمارهای متفاوتی از اعتیادهای مستمر تا مقطعی است. اعتیاد یک عفریتهو یک آسیب دهشتناک اجتماعی است. آسیبی که رمق یک فرد و خانواده او را میگیرد. از پا درآمدن نسل جوان، مسلط شدن دشمن بر کشور، هرز رفتن اقتصاد، آسیب اخلاق اجتماعی و خانوادگی، سرقت و خودکشی و فسادهای جنسی و اخلاقی، از پیامدهای اعتیاد است. مقابله با اعتیاد، فقط با دخالت دولت و نیروی انتظامی معالجه نمیشود، باید خود مردم هوشیار و مراقب باشند و فرهنگ جامعه، فرهنگ ضد اعتیاد باشد.
وظایف لازم در بحران اعتیاد
1. برنامهریزیهای در اشتغال و ازدواج و مسکن و آموزش باید زیربنایی انجام گیرد.
2. مقابله با قاچاق از طریق نیروی انتظامی و قوه قضائیه
3. فرهنگ ضد فساد و اعتیاد
بنابراین در این جمع بزرگ هشدار داد تا کشور از این خطرات نجات پیدا کند. ما در کنار کشوری قرار گرفتیم که تولید مواد مخدّر زیاد است. کشور ما در مقابله با مواد مخدّر کارهای زیادی انجام داده است. امیدوارم خانواده‌ها، دانشگاه‌ها حساس باشند و توجه لازم را مبذول دارد.
تقدیر از بهزیستی
بهزیستی یکی از نهادهای فعال و موفق کشوری است. طبق اصول قانون اساسی، نظام اسلامی در برابر معلولین و نیازمندان و امثال این‌ها برنامهریزی کند. بهزیستی نهادی است که بیش از 50 وظیفه بر دوش دارد و در سطح کشور فعال است. ازجمله محورهای آن پیشگیری از معلولیت‌ها، معلولیتهای ژنتیک، تنبلی چشم، ناشنوایی است. از بسیاری معلولیت‌ها حین بارداری و ازدواج میتوان جلوگیری کرد. آموزش‌هایی که برای زوج‌های جوان با نگاه دینی و علمی و پیشگیری از اعتیاد، مهدکودک‌ها، مشاوره‌هایی درباره‌ی طلاق، کودکان بیسرپرست، انجام‌گرفته است که تشکر میکنم.حدود 1422 معلول زیرپوشش بهزیستی قرار دارند که 289 نفر، مستمری دائمی میگیرند. مشارکتهای مردمی حدود 700 میلیون بوده است. 36 موسسه خصوصی که داوطلبانه برای رسیدگی به معلولین کار میکنند. در حوزه مسکن، بهزیستی و کمیته،اقدامات بزرگی کردند که شاید بهزیستی حدود 200 خانه را پی‌ریزی کرده باشد. از کارهای مهم دیگر، مرکز تحقیقات ژنتیک است. من تشکر میکنم از تمام کسانی که یاری میکنند.
گرامیداشت هفته تأمین اجتماعی
هفته تأمین اجتماعی را گرامی میداریم و از دوستان خود در این حوزه نیز تشکر میکنیم. آمار ارقامی از تأمین اجتماعی ذکر میکنم. حدود 60000 نفر از شهر زیرپوشش تأمین اجتماعی هستند و در سال 90 حدود 20 میلیارد هزینه شده است. پوشش تأمین اجتماعی، بیمههای آموزش و پرورش،نیروی مسلح،روستاییان و بیمههای خصوصی تکمیلی گسترده شده است. نظام بیمهای کشور یک نظام مترقی شده است. بیست سال قبل وضعیت بیمه امروز یک آرزو بود. بیمه یکی از پایه‌های عدالت اجتماعی است. کارفرمایان باید به این توجه کنند و حق کارمندان را بدهند. تأکید میکنم بیمه باید در سطوح درمانی و سطوح تکمیلی چنان گسترده شود که به شرایط ویژه نرسیم. بهزیستی، تأمین اجتماعی، کمیته و دیگر نهادها از ارکان عدالت اجتماعی هستند.
لزوم امربه‌معروف و نهی از منکر
امربه‌معروف و نهی از منکر در ماه رمضان باید زنده شود. قبلاً هسته‌های امربه‌معروف در ادارات، مساجد، صنایع و اصناف تشکیل‌شده است. تقاضا دارم همه این بخش‌ها به‌طورجدی شکل بگیرند و به اعمال منکر تذکر دهند. ای‌کاش پرده‌های حجاب مانع نبود که گفته شود در مفاسد اخلاقی چه زلزله‌هایی در حال وقوع است. خانواده‌ها و جامعه باید مراقب باشند. فقط باکار فرهنگی و تذکر لسانی،80 درصد مشکلات حل خواهد شد. در ماه رمضان، بیش از 17 هزار نفر در نماز جمعه شرکت میکنند. اگر هریک از ما پرچم‌دار فرهنگ امربه‌معروف، مبارزه با اعتیاد، رعایت حق‌الناس شویم، خیلی چیزها تغییر میکند. امیدوارم همگی توجه لازم را داشته باشیم و عمل کنیم.
مشارکت در جشن گل‌ریزان
هفته آینده جشن گل‌ریزان است. افراد زیادی به خاطر خطای غیرعمدی در زندانها هستند. جشن گل‌ریزان را ستاد دیه، برای آزاد کردن افراد بیگناه برگزار میکند. امیدوارم خیرین و مردم در این امر خیرخواهانه مشارکت کنند.
تأکید بر صرفه‌جویی در منابع
نکته دیگر صرفه‌جویی در آب و برق است. وضعیت کشور به علت گرمای هوا، شبه بحرانی است. اگر مصرف اضافه آب را کم کنند، مسئله کم‌آبی حل خواهد شد. میانگین مصرف آب یک فرد در کشور، بین دوتا سه برابر مصرف جهانی است. این امر ناپسندی است در کشوری که مسئله آب، بسیار حیاتی است. میگویند جنگ آینده دولتها بر سر آب خواهد بود. باید شاکر آب بود و در مصرف آن صرفه‌جویی کرد. رعایت صرفه‌جویی در مصرف آب، برق، گاز و سایر منابع انرژی کشور را از خطرات آتی مصون میکند.
قدر و قدس و فطر سه واقعه بزرگ رمضان
در آستانه سه واقعه بزرگ قدر،قدس و فطر هستیم. واقعهای که شما روزه‌داران بزرگوار باید رقم بزنید. سعی کنیم شبه‌ای قدری نورانی با توبه و انابه و رونق معنوی، شهر را نورانی کند. باهمت بلند ائمه جماعات، روحانیون بزرگوار که ستاره‌های درخشان آسمان معنویت هستند،باید مساجدی پر از نور و صفا در شبه‌ای قدر داشته باشیم. شبه‌ای قدر باید فرهنگ و جامعه ما را سالم کند. واقعه دوم قدس است. قدسی استوار و محکم و پرشکوه میتواند بسیاری از توطئه‌ها را خنثی کند. نهایتاً رسیدن به جایزه‌ی ماه رمضان، عید فطر و نماز عید فطر است. باید سه موضوع را با تلاش و برنامهریزی واقعهای پرشکوه بسازیم.
نسئلک اللهم و ندعوک باسمک العظیم الاعظم الأعزّ الأجلّ الاکرم یا الله ... یا ارحم الراحمین. اللهم ارزقنی توفیق الطاعة و بعدالمعصیة و صدق النیّة و عرفان الحرمة؛ اللهم انصر الاسلام و اهله و اخذل الکفر واهله.